تجدیدنظرخواهی روند رسیدگی و اقدامات
{قسمت نخست این مطلب را تحت عنوان تجدیدنظرخواهی در مراجع قضایی در سایت وکیلسرا ملاحظه کنید.}
اقدامات دادگاه بدوی
1- تجدیدنظرخواهی باید طی یک دادخواست تنظیم شود (همچون واخواهی) و رعایت تمامی شرایط دادخواست (مثل دادخواست نخستین= دادخواست بدوی) الزامی است. در حال حاضر، دادخواست تجدیدنظرخواهی در تهران و بسیاری جاهای دیگر، از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی انجام می شود.
2- دفتر خدمات قضایی، دادخواست تجدیدنظرخواهی و ضمایم آن را به دادگاه بدوی می فرستد (از طریق سیستمی)؛ دادگاه بدوی، پرونده تجدیدنظرخواهی را تکمیل و عینا به دادگاه تجدیدنظر ارسال می کند.
3- اگر دادخواست تجدیدنظرخواهی کامل باشد دادگاه بدوی اخطار تبادل لوایح برای تجدیدنظرخوانده می فرستد یعنی نسخه ثانی دادخواست تجدیدنظر برای تجدیدنظرخوانده ارسال می شود تا ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ (قانونی یا واقعی) پاسخ دهد؛ پس از انقضای مهلت ده روز، اعم از اینکه پاسخی رسیده یا نرسیده باشد، پرونده به دادگاه تجدیدنظر ارسال می شود (ماده346 قانون آیین دادرسی مدنی)
4- اگر دادخواست تجدیدنظرخواهی نقص داشته باشد و تجدیدنظرخواه بعد از اخطار رفع نقص، آن را رفع و تکمیل نکند، قاضی دادگاه بدوی قرار رد دادخواست تجدیدنظر صادر می کند. (تبصره ماده 339 قانون آیین دارسی مدنی) یادآوری و توجه: در خصوص دادخواست بدوی، اگر بعد از اخطار رفع نقص، خواهان نسبت به رفع نقص اقدام نکند، مدیر دفتر، قرار رد دادخواست صادر می کند.
اگر تجدیدنظرخواهی خارج از مهلت قانونی مطرح شود، قرار رد دادخواست تجدیدنظر صادر می شود؛ این قرار قابل اعتراض است و هزینه اعتراض آن معادل هزینه تجدیدنظرخواهی از قرارها می باشد.
هزینه تجدیدنظرخواهی از احکام، چهار و نیم درصد بر مبنای میزان حکم قابل اعتراض اخذ می شود. مثلا اگر در پرونده ای حکم به پرداخت صد میلیون تومان صادر شود و محکوم علیه نسبت به تمامی آن تجدیدنظرخواهی مطرح کند باید چهار میلیون و پانصد هزار تومان بپردازد. البته اگر به قسمتی از حکم مثلا چهل میلیون تومان اعتراض داشته باشد، باید دو میلیون تومان بپردازد (تجدیدنظرخواه می تواند دادخواست اعسار از پرداخت هزینه دارسی مطرح کند)؛ هزینه تجدیدنظرخواهی از قرارها، در حدود کمتر از صدهزار تومان است.
نحوه و ترتیب رسیدگی در دادگاه تجدیدنظر
الف- در خصوص تجدیدنظرخواهی از قرار، اگر دادگاه تجدیدنظر، قرار را نقض کند، پرونده را برای رسیدگی ماهیتی به دادگاه صادرکننده قرار برمی گرداند.
ب- در خصوص تجدیدنظرخواهی از حکم، اگر دادگاه تجدیدنظر، حکم صادره را نقض کند وارد رسیدگی ماهیتی خواهد شد و حکم دیگری صادر خواهد کرد.
نکته: در خصوص تجدینظرخواهی از آراء مدنی شورای حل اختلاف (اعم از قرارها و احکام)، مرجع تجدیدنظر (یعنی دادگاه عمومی حقوقی) رأسا رسیدگی و حکم صادر می کند و اینطور نیست که در خصوص نقض قرارها بخواهد پرونده را به شورای حل اختلاف برگرداند.
تجدیدنظرخواهی توأمان حکم مدنی و کیفری
ماده 429 قانون آیین دارسی کیفری مصوب 1392: «در مواردی که رأی دادگاه توأم با محکومیت به پرداخت دیه، ارش یا ضرر و زیان است، هرگاه یکی از جنبه های مزبور قابل تجدیدنظر یا فرجام باشد، جنبه های دیگر رأی نیز به تبع آن، حسب مورد، قابل تجدیدنظر یا فرجام است.»
بنابراین، باید گفت در مواردی که حکم کیفری (جزایی) قابل تجدیدنظر باشد، قسمت مدنی (حقوقی) نیز قابل تجدیدنظرخواهی خواهد بود. مثلا اگر حکم جزایی (کیفری) به پرداخت بیست درصد دیه کامل صادر شده باشد ولی در قسمت مدنی (حقوقی) حکم به پرداخت سیصدهزار تومان خسارت صادر شده باشد؛ در اینجا به رغم اینکه حکم در قسمت مدنی (حقوقی) غیر قابل تجدیدنظر است اما با توجه به اینکه به قسمت جزایی (که قابل تجدیدنظر است) ملحق می شود، لذا حکم مدنی به تبع قسمت جزایی، قابل تجدیدنظر خواهد بود.
برعکس این حالت هم ممکن است؛ مثلا اگر حکم کیفری (جزایی) به پرداخت کمتر از ده درصد دیه کامل صادر شده باشد (که قابل تجدیدنظر نیست) اما حکم قسمت مدنی (حقوقی) به فرض، پرداخت خسارت دو میلیون تومان صادر شده باشد (که قابل تجدیدنظر است)، در اینجا، حکم جزایی (کیفری) به تبع حکم مدنی (حقوقی) قابل تجدیدنظرخواهی خواهد بود.
یک نکته ی وکالتی: به موجب ماده 348 قانون آیین دارسی مدنی، تجدیدنظرخواه باید تجدیدنظرخواهی خود را به یک یا چند جهت از جهات قانونی مستند کرده باشد و در صورتی که چنین نکرده باشد، وکیل تجدیدنظرخوانده می تواند با استدلالی حقوقی بر اساس ماده 348، ماده 356 و ماده 2 قانون آیین دارسی مدنی، تقاضای صدور قرار استماع تجدیدنظرخواهی از دادگاه تجدیدنظر نماید. گرچه کمتر دیده شده که دادگاه تجدیدنظر، صرفا بر این اساس، بخواهد قرار عدم استماع صادر کند اما وکیل خوب و باتجربه، هرگز، خود را در معرض چنین خطری قرار نمی دهد.
ماده 348 قانون آیین دادرسی مدنی: «جهات درخواست تجدیدنظر به قرار زیر است: الف- ادعای عدم اعتبار مستندات دادگاه ب- ادعای فقدان شرایط قانونی شهادت شهود ج- ادعای عدم توجه قاضی به دلایل ابرازی د- ادعای عدم صلاحیت قاضی یا دادگاه صادر کننده رأی ه- ادعای مخالف بودن رأی با موازین شرعی و یا مقررات قانونی
تبصره- اگر درخواست تجدیدنظر به استناد یکی از جهات مذکور در این ماده به عمل آمده باشد، در صورت وجود جهات دیگر، مرجع تجدیدنظر به آن جهت هم رسیدگی می کند.»
وکیلسرا؛
مصطفی محمدی: وکیل پایه یک دادگستری و مشاور حقوقی
عضو کانون وکلای دادگستری مرکز
