دیه چیست؟ ارش چیست؟

دیه چیست؟ ارش چیست؟

دیه

مطابق ماده 448 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392: «دیه مقدر، مال معینی است که در شرع مقدس به سبب جنایت غیر عمدی بر نفس، عضو یا منفعت، یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد مقرر شده است.»

دیه در لغت به معنای خونبها است. دیه نوعی مجازات است؛ میزان دیه در شرع و قانون مشخص شده؛ حکم پرداخت دیه مستلزم درخواست مجنی علیه یا اولیای دم و افرادی که دیه را به ارث می برند است. شکایت دیه از طریق دادسرا و دادگاه کیفری صورت می گیرد و نیازی به تقدیم دادخواست ندارد گرچه اگر بخواهیم دیه را از طریق دادگاه حقوقی مطالبه کنیم، نیاز به تقدیم دادخواست و پرداخت هزینه دادرسی دارد.

در حال حاضر، مجازات قتل شبه عمد، جراحات و صدمات ناشی از حوادث رانندگی جزو جرایم غیر قابل گذشت است اما دیه ی این جرایم قابل گذشت است به استثنای قوانین خاص (مانند قانون کار) که علاوه بر دیه، مجازاتهای تعزیری نیز پیش بینی شده و، ظاهرا، غیر قابل گذشت است.

هیئت عمومی دیوان عالی کشور در رأی وحدت رویه شماره 619 مورخ 6/8/76 حکم به خسارت جسمانی مازاد بر دیه را جایز نمی داند  اما در رأی اصراری 6- 5/4/1375 حکم به خسارت مازاد بر دیه را قابل قبول دانسته است. با وجود این، مشهور فقها آن را جایز نمی دانند و در خصوص هزینه های بیمارستانی، دارو و درمان نیز اختلاف نظر وجود دارد، گرچه به نظر بنده، حکم به پرداخت هزینه های بیمارستانی، دارو و درمان به عدالت و انصاف نزدیکتر است.

ارش

مطابق ماده 449 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392: «ارش، دیه ی غیرمقدر است که میزان آن در شرع تعیین نشده است و دادگاه با لحاظ نوع و کیفیت جنایت و تأثیر آن بر سلامت مجنی علیه و میزان خسارت وارده با در نظر گرفتن دیه مقدر و با جلب نظر کارشناس میزان آن را تعیین می کند. مقررات دیه مقدر در مورد ارش نیز جریان دارد، مگر این که در این قانون ترتیب دیگری مقرر شود.»

ارش نیز همچون دیه، از طریق دادسرا و دادگاه کیفری رسیدگی و مورد حکم قرار می گیرد. در حال حاضر، دادگاهها با توجه به ماده یک قانون نظام پزشکی، تعیین ارش را به پزشکی قانونی محول می کنند گرچه تکلیفی برای ارجاع به پزشکی قانونی ندارند.

بر اساس نظریه مشورتی، 6296/7 مورخ 2/9/1378 ، نمی توان برای عضوی که دیه ی معین دارد مبلغی به عنوان ارش نقص زیبایی تعیین کرد. (همچنین رأی وحدت رویه  شماره 619 دیوان عالی کشور مورخ 6/8/1376)

نکته: مهرالمثل یکی از مبانی احتساب ارش البکاره است. (ارش البکاره مربوط به موردی است که بکارت دختری را بدون رضایت او زایل کنند.)

ماده 450 قانون مجازات اسلامی: « در جنایت شبه عمدی، خطای محض و جنایت عمدی که قصاص در آن جایز یا ممکن نیست، در صورت درخواست مجنی علیه یا ولی دم دیه پرداخت می شود، مگر به نحو دیگری مصالحه شده باشد.»

طبق نظریه مشورتی 5341/7- 11/7/1371: ورثه صغیر حق دارند بعد از بلوغ، دیه ای را که از سوی ولی قهری گذشت شده است مطالبه نمایند.

مصطفی محمدی: وکیل پایه یک دادگستری و مشاور حقوقی- وکیل متخصص دعاوی کیفری(جزایی) و جنایی- عضو کانون وکلای دادگستری مرکز